کتاب سلیم بن قیس هلالی
| کتاب سلیم بن قیس هلالی | |
|---|---|
 تصویر کتاب سلیم بن قیس هلالی | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده: | سلیم بن قیس هلالی |
| تاریخ نگارش: | صدر اسلام |
| موضوع: | تاریخ صدر اسلام |
| سبک: | روایی |
| زبان: | عربی |
| تعداد جلد: | ۱ جلد |
| ترجمه به دیگر زبان‌ها: | اردو |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر: | هادی |
| محل نشر: | قم |
| تاریخ نشر: | ۱۴۰۵ |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب: | ۱. اسرار آل محمد علیهم السلام»، ۲. تاریخ ی صدر اسلام» |
| مترجم: | ۱. اسماعیل انصاری زنجانی، ۲. محمودرضا افتخارزاده |
| مشخصات نشر: | ۱. قم: الهادی، ۱۴۱۶ق. |
کتابُ سُلَیْم بْن قِیْس هِلالی کتابی تاریخی و به زبان عربی از شیخ ابوصادق سلیم بن قیس هلالی عامری کوفی است. گفته‌اند این اثر اولین کتاب شیعه است و در زمان امیرالمؤمنین علی(ع) نگاشته شده است. کتاب سلیم بن قیس هلالی حاوی روایاتی درباره فضایل اهل بیت، امام‌شناسی و اخباری درباره حوادث پس از رحلت رسول خدا(ص) است. درباره انتساب و عدم انتساب کتاب به سلیم بن قیس بین علمای شیعه مباحث بسیاری درگرفته است. این کتاب با عنوان اسرار آل محمد(ص)» به فارسی ترجمه شده است.
مؤلف
شیخ ابوصادق، سُلَیم بن قیس هلالی عامری کوفی، از خواص اصحاب امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و امام زین العابدین و امام باقر(ع) است.
سُلیم، دو سال قبل از هجرت به دنیا آمده و در نتیجه، هنگام رحلت پیامبر اکرم(ص) ۱۲ سال داشته است. او در ۱۶ سالگی وارد مدینه شده و در ابتدای ورود با حوادث دردناکی روبرو شد.
وی در سال ۷۶ هجری در شهر نوبندجان فارس در سن ۷۸ سالگی بدرود حیات گفت و ظاهراً در همان شهر به خاک سپرده شد.[۱]
نام کتاب
این کتاب در بیان امامان شیعه با عناوین کتاب سلیم بن قیس هلالی» و ابجد الشیعة» تعبیر شده و شهرت یافته است. امام صادق(ع) می‌فرماید:
برخی این اثر را کتاب السقیفة» معرفی کرده‌اند.[۳] از این کتاب با تعابیر اسرار آل محمد(ص)»، کتاب فِتَن»، کتاب وفاة النبی(ص)» و کتاب امامت» نیز یاد میشود.[۴]
انتساب و عدم انتساب
این کتاب در میان شیعه و اهل سنت دارای موافقان و مخالفان بسیاری است.
موافقان
ابن ندیم می‌گوید: اوّلین کتابی که برای شیعه ظاهر شده کتاب سلیم بن قیس هلالی است.[۵]
نعمانی می‌گوید: در بین همه اهل علم و راویان حدیث ائمه(ع) اختلافی نیست که کتاب سلیم بن قیس هلالی از بزرگترین و قدیم‌ترین کتاب‌های پایه‌ای است که اهل علم و راویان حدیث اهل بیت(ع) نقل کرده‌اند.
قاضی بدرالدین سُبکی می‌گوید: اوّلین کتابی که برای شیعه تألیف شده کتاب سلیم بن قیس هلالی است.[۶]
میر حامد حسین می‌گوید: کتاب سلیم بن قیس هلالی که سزاوار است در حقّ آن گفته شود قدیمی‌تر و افضل از همه کتاب‌های شیعه است همان طور که علامه مجلسی به این مطلب معترف است.[۷]
محمد باقر خوانساری صاحب روضات می‌گوید: کتاب سلیم اوّلین تألیف و تدوین در اسلام است که احادیث را جمع کرده است.[۸]
محدث قمی می‌گوید: کتاب سلیم اوّلین کتابی است که برای شیعه ظاهر شده و بین محدّثین معروف است.[۹]
مخالفان
شیخ مفید در کتاب تصحیح اعتقادات الامامیه می‌گوید عمل به اکثر این کتاب به جهت وجود آشفتگی و تدلیس جایز نیست.[۱۰]
علامه حلی در خلاصة الاقوال،[۱۱] بعد از توثیق سلیم می‌گوید در موارد فاسد کتاب باید توقف کرد.
ابن داوود حلی در کتاب رجال خویش این کتاب را موضوع می‌داند.[۱۲]
محمدتقی شوشتری در قاموس الرجال با رد ادعای ابن غضائری مبنی بر موضوع بودن این کتاب قائل است که در این کتاب آشفتگی و تدلیس به وسیله معاندین واقع شده است.[۱۳]
برخی از محققان معاصر نیز کتاب سلیم را دارای اشکالات و تناقضات بسیار می‌دانند.[۱۴]
انگیزه تألیف
سلیم در ابتدای ورود به شهر مدینه، با حوادث عجیبی روبرو شد که هر مسلمانی از شنیدن آن رنج می‌برد و چه بسا همین حوادث انگیزه‌ای برای تألیف این کتاب گردید. او مشاهده کرد که اهل بیت(ع)، که حافظان حقیقی دین و منصوب شدگان از طرف خداوند هستند، در جامعه اسلامی کنار زده شده‌اند و سفارش حدیث ثقلین» نادیده گرفته شده و بین قرآن و عترت جدایی افتاده است. سلیم با مشاهده این وضعیت، با احساس وظیفه‌ای که در درونش بود، در اوان جوانی تمام وجود خود را وقف در راه حفظ سیره رسول خدا و تاریخ صحیح اسلام کرد.[۱۵]
نحوه جمع‌آوری مطالب
سلیم مخفیانه با اصحاب راستین پیامبر(ص) آشنایی پیدا کرد. در اولین مرحله ملازمت امیرالمؤمنین علی(ع) را بر خود لازم دانست و خود را به منبع وحی متصل نمود، سپس با اصحاب آن حضرت، به خصوص سلمان، ابوذر، مقداد و برخی دیگر ارتباط خصوصی برقرار کرد. او از آن‌ها در مورد سیره پیامبر اکرم و وقایع بعد از رحلت آن حضرت به دقت می‌پرسید و جزئیات قضایا را جویا می‌شد. آنان نیز بدون تقیه جواب می‌دادند، سلیم همه مطالب آن‌ها را نوشته و ثبت می‌کرد. وی در طول شصت سال از عمرش این کتاب را جمع‌آوری و تألیف کرد.[۱۶]
دلیل ماندگاری کتاب
سلیم پس از فرار از شر حجاج بن یوسف و ورود به شهر نوبندجان بیش از یک سال دوام نیاورد و بیمار شد. همین که آثار مرگ را در خود دید مخفیانه مسئله کتابش را با ابان بن ابی عیاش در میان گذاشت و سرگذشت خود را در تألیف کتاب برای او تشریح کرد و او را متوجه این نکته نمود که نباید در دسترس هر نااهلی قرار بگیرد.
وی سپس سه شرط اساسی با ابان قرار داد و در مورد آن‌ها عهد و پیمان الهی از او گرفت، که آن‌ها از این قرارند:
- تا سلیم زنده است از کتاب و مطالب آن به کسی خبر ندهد.
- پس از رحلت او نیز کتاب و مطالبش را جز به موثقین از شیعه خبر ندهد.
- هنگام مرگ کتاب را به شخصی موثق و دین‌دار از شیعه بسپارد.
وی تمام کتاب را برای ابان قرائت کرد و او به دقت گوش فرا داد تا در مطالب آن جای ابهامی نماند و در ادای امانت وظیفه خویش را به طور کامل به انجام رسانده باشد.[۱۷]
محتوا
سلیم بن قیس در کتاب خویش درباره مسائلی مانند امامت ائمه، فضائل اهل بیت(ع)، سخنان امامان شیعه درباره معارف دین، پیشگویی‌های پیامبر(ص)، اسرار سقیفه، شهادت حضرت زهرا(س)، جریانات پس از رحلت پیامبر(ص)، احتجاجات امام علی(ع)با خلفای راشدین، جنگ‌های جمل، صفین و نهروان، فتنه‌ها و جنایات معاویه علیه شیعیان و. بحث می‌کند.
اعتبار و اهمیت
این کتاب از چند جهت قابل بررسی است:
- تقدم زمانی؛
از آنجا که به گفته برخی، این کتاب اولین کتاب حدیثی نگارش یافته مسلمانان است دارای ارزش و اعتبار ویژه‌ای است.
- گزارش‌ها تاریخی؛
از ویژگی‌های برجسته کتاب، نقل حوادثی است که همواره میان شیعه و سنّی محلّ اختلاف و کشمکش بوده است. تأکید پیامبر اکرم(ص) بر مسئله امامت و ولایت، ماجرای فدک، هجوم و آتش زدن خانه فاطمه زهرا(س) و. از جمله این حوادث است.
- تأیید ائمه (ع)؛
امضای ائمّه معصومین(ع) و تأیید صحت محتوای کتاب از جانب ایشان و حتی دفاع از آن به گونه‌ای صورت گرفته است که نظیر آن در کتب مربوط به زمان ائمّه(ع) دیده نمی‌شود.[۱۸]
- تأیید علما؛
بزرگان علمای شیعه از قرن اول تا امروز، سخنان تأیید کننده‌ای درباره کتاب سلیم گفته و در طول چهارده قرن احادیث آن را به عنوان یک سند معتبر نقل کرده‌اند.
- از اصول چهارصدگانه شیعه؛
کتاب سلیم بن قیس به عنوان اوّلین اصل و یکی از مهم‌ترین کتاب‌ها در بین اصول چهارصدگانه بوده، و از همین جهت مورد عنایت خاص علما و محدّثین بوده است.
- اعتراف غیر شیعه به اشتهار کتاب بین شیعه؛
برخی از غیر شیعیان مانند ابن ندیم، ابن ابی الحدید، قاضی سُبکی، ملا حیدر علی فیض آبادی درباره انتساب کتاب به سلیم تصریح داشته‌اند.
- گفتار سلیم درباره کتاب خود؛
سلیم بن قیس هنگام تحویل کتابش به ابان بن ابی عیاش به او چنین گفت:
- نزد من نوشته‌هایی است که از افراد مورد اطمینان شنیده و به دست خود نوشته‌ام. در آن‌ها احادیثی است که نمی‌خواهم برای مردم (در اجتماع آن زمان) ظاهر شود، زیرا آن را انکار می‌کنند و عجیب تلقّی می‌نمایند، درحالی‌که حقّ است و از اهل حقّ و فقه و صدق و صلاح، از امیرالمؤمنین(ع) و سلمان و ابوذر و مقداد گرفته‌ام.»[۱۹]
نسخه‌ها و چاپ
نسخه‌های خطی کتاب سلیم که در ترجمه کتاب معرفی شده، نسخه‌هایی است که یا در کتاب‌های علمای گذشته به آن‌ها اشاره شده و صاحبان آن‌ها از وجود آن‌ها خبر داده‌اند و یا هم اکنون در کتابخانه‌ها موجود است و در فهرست‌های آن‌ها ذکر شده یا در نسخه‌های خطی دیگر از وجود آن‌ها خبر داده شده است. مجموع این نسخ به بیش از ۶۰ نسخه می‌رسد.[۲۰]
از اولین چاپ متن عربی کتاب بیش از پنجاه سال گذشته، و منتخب کتاب سلیم قبل از چاپ اصل آن به طبع رسیده است. ترجمه کتاب به زبان اردو بیش از بیست سال قبل، و ترجمه فارسی آن ۱۵ سال قبل برای اوّلین بار چاپ شده است.[۲۱]
ترجمه‌ها
- ترجمه به زبان اردو توسط شیخ ملک محمد شریف بن شیرمحمد شاه رسولوی ملتانی در سال ۱۳۷۵ قمری.
- ترجمه فارسی در سال ۱۴۰۰ قمری برای اولین بار در نجف.
- در سال ۱۴۱۲ قمری به همراه متن عربی آن به قلم شیخ محمدباقر کمره ای.
- ترجمه فارسی با نام اسرار آل محمد علیهم السّلام» توسط اسماعیل انصاری زنجانی.[۲۲]
- ترجمه فارسی با نام تاریخ ی صدر اسلام» توسط محمود رضا افتخارزاده.
تلخیص
از سوی دو نفر از علما احادیثی از کتاب سلیم انتخاب و به عنوان منتخب کتاب سلیم» تنظیم شده است:
- شیخ عبد الحمید بن عبدالله کرهرودی.
- سید محمدعلی شاه‌عبدالعظیمی متوفای ۱۳۳۴ق.[۲۳]
که میخواهد
آرزویت را برآورده کند
براى برآورده شدن
آرزوهایتان
خـــدا
درباره این سایت